Το Δέντρο, Guido Mina di Sospiro

Ένα από τα πιο πρωτότυπα βιβλία που έχω διαβάσει. Από τον τίτλο καταλαβαίνει κανείς ότι πρόκειται για την ιστορία ενός δέντρου και πιο συγκεκριμένα μιας τάξου. Εύκολα υποψιάζεται κανείς ότι το βιβλίο θα έχει μια οικολογική χροιά. Παρ’ όλα αυτά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Ο Αγγλικός τίτλος είναι «The Story of Yew” (Η ιστορία της Τάξου). Η λέξη “yew”, όμως, είναι ομόηχη με την αντωνυμία «you». Θα μπορούσε κανείς, ακούγοντας το να κάνει τον συνειρμό ότι πρόκειται για την ιστορία σου, του καθένα μας δηλαδή. Έτσι, από την αρχή το βιβλίο απευθύνεται στους αναγνώστες και ζητάει την ενεργή συμμετοχή στην διήγηση της Τάξου.
Το δέντρο ξεκινάει την αφήγηση του κυριολεκτικά από την αρχή:
«Είκοσι τέσσερις χιλιάδες επτακόσια σαράντα φεγγάρια πριν: Θυμάμαι… που γεννήθηκα . Θυμάμαι ότι ξεφύτρωσα αργά από την μαλακή Γη, δεχόμενη το καλωσόρισμα της μητέρας. Ήμουν τόσο κοντά στο έδαφος, και παρ’ όλα αυτά κοιτούσα ήδη ψηλά στον ουρανό με τα πρώτα μου φυλλαράκια».
Μια γλώσσα άκρως ποιητική που παραπέμπει σε παραμύθι. Θα μπορούσε να διαβαστεί κι έτσι το βιβλίο αυτό, ως ένα παραμύθι, μιας και η Τάξος αργότερα θα γίνει η βασίλισσα του δάσους και σχεδόν όλα τα παραμύθια έχουν μια βασίλισσα. Ένα παραμύθι αλληγορικό, όμως, με πολλά κρυμμένα νοήματα, του οποίου η Βασίλισσα αυτή θα μας θυμίσει πολλές φορές τους ανθρώπους. Στα νεανικά της χρόνια ματαιόδοξη και σκληρή, αργότερα σοφή, γεμάτη αυτογνωσία και συμπόνια για όλους, ακόμα και για τους ανθρώπους που θα σταθούν αιτία της καταστροφής της, όπως και του δάσους της. Μόνο που να βιώνεις την οικολογική αυτή καταστροφή από την οπτική γωνία των ίδιων των δέντρων, σου περνάει το μήνυμα πολύ πιο άμεσα.
Επιμένω, όμως, ότι η αφύπνιση της οικολογικής μας συνείδησης και η εκπαίδευση του λεγόμενου «πράσινου ανθρώπου» που θα σέβεται τη φύση γνωρίζοντας ότι είναι κομμάτι της και όχι κυρίαρχος της, δεν είναι ο μοναδικός στόχος αυτού του βιβλίου.
Είναι μια γενικότερη κριτική της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Υπάρχει ένα έντονο αντιπολεμικό στοιχείο, πράγμα που φαντάζει πολύ επίκαιρο και στις μέρες μας. Η βασίλισσα διεξάγει έναν ολέθριο χημικό πόλεμο με τη βοήθεια τοξικών ουσιών και μυκήτων, εναντίων των βελανιδιών που απειλούν την ύπαρξη της. Στο τέλος όμως συνειδητοποιεί πόσο άδικος είναι ο πόλεμος για τα αθώα θύματα και πόσο μοναχικά είναι το να βρίσκεσαι νικητής στην κορυφή.
Το βιβλίο, όμως, δεν ασχολείται μόνο με την Φυσική ιστορία, αλλά πολλές φορές παρεμβάλλονται διηγήσεις περιστατικών από την ανθρώπινη ιστορία και μυθολογία, κυρίως γεγονότα που αφορούν την Ιρλανδία που είναι η γεωγραφική τοποθέτηση του κειμένου αυτού. Πάντα ιδωμένα όμως από την οπτική γωνία της Τάξου. Θα διαβάσετε για παράδειγμα μια πολύ πρωτότυπη παραλλαγή της ιστορίας του Ρομπέν των Δασών!
Εντύπωση μου έκανε το θρησκευτικό πνεύμα του κειμένου. Ο σεβασμός της φύσης είναι φυσικά το κυρίαρχο στοιχείο, γι’ αυτό και η Τάξος προτιμά την κέλτικη θρησκεία, παρά τη χριστιανική που είναι ανθρωποκεντρική και εντελώς αδιάφορη απέναντι στη Μητέρα Φύση. Άλλωστε ο χριστιανισμός γίνεται αιτία του θανάτου της βασίλισσας, όταν μερικοί μοναχοί αποφασίζουν να την κόψουν για να μπορέσουν να χτίσουν ένα αβαείο στη θέση της.
Όση κριτική και αν ασκεί όμως το κείμενο, στο τέλος παραμένει αισιόδοξο και η Τάξος εναποθέτει την ελπίδα της στους λίγους ιδεολόγους-αγνούς ανθρώπους στους οποίους απευθύνεται και η ιστορία της. Το βιβλίο κλείνει με την ελπίδα της ύπαρξης μιας ανώτερης και πιο εξευγενισμένης ανθρωπότητας που θα δημιουργήσει ένα καλύτερο κόσμο, όπου οι νόμοι της Μητέρας Φύσης θα είναι εντελώς διαφορετικοί. Έναν κόσμο όπου ο ανταγωνισμός, η επικράτηση του ισχυρότερου και η φυσική επιλογή θα θεωρούνται αφύσικα. Έναν κόσμο όπου θα κυριαρχεί η αγάπη και η αρμονία. Έναν κόσμο όπου όλοι θα μπορούν να συνυπάρχουν, χωρίς εχθρότητα και ιμπεριαλιστικές διαθέσεις.
Τώρα κάποιος ίσως αντικρούσει πως κάτι τέτοιο φαντάζει σουρεαλιστικό. Η αλήθεια είναι ότι η απλή γραφή και ο διάσπαρτος λυρισμός του κειμένου, ίσως φανούν κουραστικά σε μερικούς αναγνώστες. Από την άλλη, όμως, αξίζει να προσπαθήσουμε για κάτι καλύτερο, αντί να αποδεχτούμε τον τωρινό τρόπο ζωής επειδή έτσι έχουμε συνηθίσει, επειδή έτσι έχουμε μάθει.